آیا هر نوع بهره برداری از طبیعت مجاز است؟ نگاه اسلام چیست؟

رویکرد اسلام نسبت به‌محیط زیست را می‌توان در ذیل صدها عنوان مقاله، پایان نامه و کتاب یافت.

بیان دو نکته‌ی اساسی را شاید بتوان شالوده‌ی تمام این موارد دانست و افق آموزه‌های اسلامی نسبت به محیط زیست را تبیین کرد.

نکته‌ی پیش از مقدمه اینکه باید نسبت به فهم آموزه‌های دینی نگاه سیستمی داشته باشیم. به فرموده ایت الله علیدوست نگاه‌های جزیره‌ای و جزئی نگر بدون در نظر گرفتن منظومه‌ی فکری اسلام پیرامون آن موضوع یکی از مهمترین آسیب‌های کج فهمی و یا سوء فهم از آموزه‌های دینی است.

و اما اصل بحث؛

از تتبع و تحقیق در آموزه‌های دینی اسلام که مرتبط با محیط زیست باشد چند واژه‌ی کلیدی را می‌توانیم بیابیم.

اول) اینکه انسان اساسا خلیفه خدا ست.

ب) انسان اجازه‌ی بهره مندی از نعمات الهی را دارد و بالتبع محیط زیست نیز یکی از آنهاست.

و نکته‌ی مهمتر در نگرش اسلامی (آیات قرآن و احادیث)‌برای تسخیر و بهره مندی انسان از محیط زیست واژه‌ی «تسخیر» بکار رفته است.

تسخیر به معنای هر نوع بهره گیری و استفاده نمی‌باشد؛ تسخیر به معنای تصرف است ولی با سنجه‌ی عدل، عقل و حکمت.

در واقع بهره مندی از طبیعت باید با محوریت حکمت و عقل باشد و نه با نگاه منفعت طلبانه و سودجویانه.
و نکه مهمتر در مبانی دینی واژه تسخیر برای‌بهره مندی از محیط و طبیعت استفاده شده،
اگر انسان خلیفه خدا شد، رفتارهایش با سنجه عدل، عقل و حکمت ارزیابی‌میشه،
باید کار حکیمانه کند، نه منفعت طلبانه صرف.

تسخیر در طبیعت بدین معنا نیست که هر کاری را که تمایل داشتم نسبت به طبیعت روا دارم؛ تسخیر به معنای بهره‌مندی همراه با آبادانیست.

قرار بر این است که از طبیعت بهره‌مند شوم، ولی نه به قیمت تخریب زیست بوم و طبیعت.

ابتدا باید نظام طبیعت را بشناسم، قوانین و حقوقش را بدانم و بعد اقدام کنم.

علامه طباطبایی، فیلسوف و مفسر بزرگ قرآن کریم می‌فرماید:
اینکه خداوند فرموده طبیعت در تسخیر انسان است برای بدین معناست که
‌‌‌‌‌آدمی به واسطه اندیشه خویش می‌تواند در طبیعت تصرف کند و طبیعت را به کار برد.

در بهره مندی از طبیعت فرجام نگر باشیم و قید آبادانی طبیعت را مد نظر داشته باشیم و نه تسخیر آن در جهت منافع

نکته دوم)

برخی احادیث به تنهایی صدها جلد کتاب هستند می توان پیرامون آنها صحبت کرد؛ کلام پیامبر اکرم پیرامون طبیعت:

تَحَفَّظُوا مِنَ اَلأرضِ فَإِنَّها أُمّکُم

از زمین محافظت کنید؛ مادر شماست.

نکته سوم)

در نگاه مملکت داری و حکومت داری می توان نامه‌ی امیرالمومنین به مالک اشتر به عنوان یکی از کارگزاران نظام اسلامی در زمان امیرالمومنین را می‌توانیم سرلوحه بسیاری از رفتارهای اجتماعی و انسانی قرار دهیم.

این دستور امیرالمومنین به مالک در روش حکومت داری خالی از نگاه‌های زیست محیطی نیست؛

به مالک دستور می دهند:

وَلْیَکُنْ نَظَرُکَ فی عِمارَهِ الاْرْضِ أَبْلَغَ مِنْ نَظَرِکَ فِی اسْتِجلابِ الْخَراجِ،

ای مالک، توجه و همت تو در آبادانی سرزمین (زمین) باید بیشتر از توجه تو جه گرفتن مالیات و خراج از مردم باشد،

و اما اگر چنین نکرد،

وَ مَنْ طَلَبَ الْخَراجَ بِغَیْرِ عِمارَهٍ أَخْرَبَ الْبِلادَ وَ اَهْلَکَ الْعِبادَ
اگر نگاه تو صرفا به جمع آوری مالیات (افزایش درآمد های حکومتی) بدون توجه به آبادانی زمین باشد؛ نه تنها شهر ها را خراب می کنی بلکه بندگان خدا را هم از بین خواهی برد.

تو خود بخوان حدیث مفصل از این مجمل