ماهنامه سفر؛ راه پیشرفت گردشگری دینی در ایران چیست؟

فعال ارشد حوزه گردشگری دینی: شناخت صحیح از گردشگری دینی، ابعاد آن و گفتمان سازی پیرامون آن؛ راه پیشرفت گردشگری دینی در ایران است.

سید مصطفی میرفندرسکی: گردشگری دینی، که قدمت آن را می توان به عمر اعتقادات بشر دانست، به رغم داشتن پیشینه ی بسیار کهن برای گردشگری دینی به بلندای اعتقاد بشر، ولی عبارت گردشگری دینی در دهه های اخیر در صنعت گردشگری بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

گردشگری و دین همیشه مورد توجه بوده اند چه از زمانیکه در قرن ۲۰ عبارت دین و گردشگری؛ توریست و زائر را در مقابل یکدیگر قرا می دادند و گردشگری دینی را جزو سفرهای غیر اقتصادی  در نظر می گرفتند و چه در قرن ۲۱ و شروع نگرش تازه به مقوله گردشگری دینی.

کنفرانس «گردشگری دینی» توسط سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۱۷، کشور پرتقال

 با شعار: «ظرفیت و نقش گردشگری دینی و اماکن مقدس به عنوان ابزاری برای توسعه اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی در مقاصد سفر» نگرش تازه ای را در صنعت گردشگری و تعاملش با مقوله دین رقم زد.

گردشگری دینی در قرن ۲۱ به عنوان یک بازار کوچک و تنها یک سنخ گردشگری نمی باشد بلکه یک گردشگری انبوه می‌باشد که در ذیل خودش بازار های بسیار زیادی را شامل می شود.

اگر صحبت از هنر بازاریابی در گردشگری دینی است، در ابتدا شناخت گونه های مختلف گردشگری دینی نقش بسیار عمده ای در هدف گذاری جوامع مختلف مخاطب STP: Segmentation Positioning Targeting  دارد.

گردشگری دینی درقرن ۲۱، نقطه عطف صنعت گردشگری در برخی کشورها می باشد و با برنامه ریزی و بازارسنجی، بخوبی توانسته اند بازارسازی، بازارگرمی و بازار گردانی کنند.

اهمیت گردشگری دینی صرفا به مسئله دین، مسائل اجتماعی و فرهنگی خلاصه نمی شود، چراکه بیشترین پژوهش های صورت گرفته در این عرصه با محوریت اقتصاد، کسب و کار و درآمدزایی می باشد.

طبق پژوهش های صورت گرفته با محوریت گردشگری دینی، کشور آمریکا بیشترین تمرکز را بر موضوع گردشگری دینی دارد

و همین امر سبب آن شده است که این کشور با درآمد سالانه بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار از گردشگری، بیش از یک چهارم این درآمد را از قبل گردشگری دینی داشته باشد.

اگر گردشگری دینی صرفا در سنخ گردشگری زیارت/مذهبی آن خلاصه می شود، کشور آمریکا چطور بر محور گردشگری دینی برنامه ریزی می‌کند. جایگاه گردشگری دینی در آینده پژوهی بسیار از کشورهای پیشرو صنعت توریسم به خوبی نمایانگر اهمیت و ابعاد بسیار گسترده این موضوع می باشد که از این اجمال خارج است.

باید توجه داشت که گردشگری دینی تعامل بسیار گسترده ای با مخاطبین دارد و صرفا شامل پیروان ادیان و دین‌واره‌ها نمی شود.

با نگاهی فراتحلیل به مقوله گردشگری دینی در ادبیات و کاربست آن در کشورهای پیشرو صنعت گردشگری و مقایسه آن با کشور عزیزمان ایران، به خوبی در می یابیم که بطور کلی کماکان گفتمان قرن ۲۰ در کشور ما حاکم است که با نگاه سطحی به مقوله گردشگری دینی آن را به گردشگری زیارت/مذهبی تقلیل می دهند. تاکید بر تقابل و تعارض نگرش گردشگری با نگرش زیارت در برخی شهرهای زیارتی کشور، گواه بر این مدعاست که کماکان شناخت گردشگری دینی در کشور راه بسیار طولانی در پیش دارد.

و اما کشور عزیزمان ایران، در سابقه ی درخشان تاریخ و تمدن خود، همواره محل امنی برای صاحبان و پیروان ادیان بوده است، سابقه ی دیرین آیین مغان، مهرپرستی، منویت و ایین مزدک تا ادیان الهی کنونی نشان از ریشه دار بودن اله پرستی در این خاک و بوم است. امروزه علاوه بر پیروان ادیان بزرگ اسلام و مسیحیت و یهودیت، دیگر اقلیت‌های دینی از جمله زرتشتیان و منداییان نیز در ایران به اجرای آیین‌ها و مناسک دینی خود می‌پردازند؛ به همین دلیل ایران یکی از جوامع مثال زدنی در زمینه همزیستی دوستانه پیروان آئین‌های مختلف به شمار می‌رود.

کشور عزیزمان به عنوان خواستگاه دین زرتشت، مقاصد و جاذبه های زیادی را متناظر با این آئین در خود جای داده است، که از برجسته ترین آنها می توان به زیارتگاه چک چک در استان یزد اشاره کرد که میزبان علاقه مندان و پیروان آئین زرتشتی است. همچنین جشن سده از سده های گذشته برای عصر کنونی به یادگار مانده است و هرساله توسط انجمن زرتشتیان کرمان و با همکاری استانداری، شهرداری، فرمانداری، میراث فرهنگی و سایر نهادهای استان برگزار میشود البته آنطور که درخور آن است بدان پرداخته نشده است.

یهودیان ایران نیز از به عنوان پیروان ادیان ابراهیمی، سابقه ای از حضور سه هزار ساله در ایران دارند. یهودیان برای ایران و پادشاه هخامنش اهمیت و احترام و یژه ای قائل هستند که با نگاهی به کتاب مقدس یهودیان (تنخ / عهد عتیق) بخش های کتاب عزراء و نحمیا این مسئله به خوبی تبیین می شود.

وجود آرامگاه های پیامبران یهود در ایران، و همچنین آرامگاه استر و مردخای در همدان و دیگر آئین ها و مراسمات یهودیان که در کنیسه یهودیان برپا می شود، ظرفیت بسیار زیادی برای جذب گردشگران خارجی فراهم آورده است.

و اما مسیحیان ایران که متشکل از ارامنه و آشوری‌ها هستند ظرفیت بسیار عظیمی را برای جذب گردشگران مسیحی از اقصی نقط جهان فراهم می آورند. مجموعه کلیساهای ارامنه منطقه آذربایجان از مهمترین جاذبه های مسیحیان ایرات است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است که از مهمترین آنها می توان به قره کلیسا/تادئوس مقدس اشاره کرد که برخی آن را دومین کلیسای قدیمی جهان می دانند که بر مقبره طاطاووس مقدس بنا شده و جایگاه بسیار مهمی برای مسیحیان، ارمنیان جهان دارد.

صائبیان (منداییان) ایران نیز که برخی آنها را از پیروان ادیان توحیدی می دانند در استان خوزستان ایران ساکن هستند و به عنوان پیروان حضرت یحیی شناخته می شوند.

آئین های منداویان مانند سال نو آنها (۲۷ و ۲۸ تیرماه) که در کنار رود کارون برگزار می شود در سال های اخیر مورد توجه بسیاری از اهالی سفر قرار گرفته است که با برنامه ریزی و مدیریت می تواند بهره بیشتری از آن برد.

اساسا دین و گردشگری در ایران تعامل بسیار تنگاتنگی دارند و این مهم را می توانیم از لیست فهرست میراث جهانی که در ایران به ثبت رسیده است به خوبی دریابیم، چراکه بیشتر آثار ثبت شده در فهرست جهانی میراث از آثار ادیان در ایران است.

کشورعزیزمان ایران ظرفیت بسیار زیادی در عرصه گردشگری دینی دارد که با شناخت، برنامه ریزی آن را به محصولات گردشگری متناسب تبدیل کرد.

ظرفیت بسیار زیادی درحوزه ادیان و موضوعات مرتبط با آن در کشور موجود است که گاهی از کنار آنها به سادگی عبور می کنیم و گاهی نیز بعلت ناتوانی در مدیریت یک مسئله سعی در پاک کردن صورت مسئله و نادیده گرفتن برخی فرصت های ایده آل را داریم.

از بعدی دیگر، پیوست فرهنگی و دینی برای برخی کشورها عامل  کشش به  سمت گردشگری دینی شده است و برخی دیگر کشور با نگاه اقتصاد و درآمد زایی به این سنخ از گردشگری توجه کرده اند. در اهمیت بعد اقتصادی گردشگری دینی همین بس که بدانیم کشور آمریکا با درآمد سالانه بیش از ۲۱۰ میلیارد دلار از گردشگری  طبق گزارش مجله توربو نیوز بیش از ۲۵ درصد درآمد این کشور در سال  ۲۰۱۴ در صنعت گردشگری بر محور گردشگری دینی بوده است، بدون داشتن هیچ امام‌زاده و حرم مطهری!

در حال حاضر، گردشگری دینی در ادبیات علمی و مجریان صنعت گردشگری کشور، صرفا با عناوین «گردشگری مذهبی» و «گردشگری زیارت» مورد توجه قرار گرفته است. این نوع نگرش به گردشگری دینی، موجب فروکاست ظرفیت های گردشگری دینی در کشور و منحصر شدن آن به گردشگری زیارت می شود.

پیشرفت گردشگری دینی در ایران از مسیر شناخت صحیح از این صنعت و گفتمان سازی عبور می کند. تبیین پیوست های اقتصادی، کارآفرینی، فرهنگی و موضوع شناسی فقهی/دینی آن توسط نهادهای ذی‌صلاح برای مراکز سیاست گذار و تاثیر گذار در گردشگری می‌تواند شتاب دهنده مناسبی برای هموار کردن این مسیر باشد. در این چشم‌انداز شهرهای زیارتی ایران صرفا مقاصد گردشگری زیارتی  و یا مذهبی نبوده، آسیب شناسی، برنامه ریزی و مدیریت صحیح می‌تواند گام موثری در توسعه و بهره مندی از مزایای صنعت گردشگری به ویژه گردشگری دینی در کشور داشته باشد.

 

ماهنامه سفر، شماره ۸۸، بهانه ای برای پرداختن به گردشگری موضوعی در ایران؛

https://www.magiran.com/paper/2530030